جڏهن هو استنبول پهچي ٿو ته سچ ۾ هن کي شهر ڏاڍو خوبصورت لڳي ٿو، پر هو مختصر وقت ۾ اهو سمجهي وٺي ٿو ته هن خوبصورت شهر ۾ غلام هجڻ بدران آقا هجڻ ضروري آهي. اتي کيس زبردستي اسلام قبول ڪرڻ لا چيو وڃي ٿو ۽ جڏهن هو ايئن نٿو ڪري ته هن کي موت جي سزا ڏني وڃي ٿي. پر هوجا نالي همراهه هن کي بچائي وٺي ٿو ۽ جڏهن ٻئي هڪ ٻئي جي آمهون سامهون ٿين ٿا ته اٽلي واري همراهه کي احساس ٿئي ٿو ته اهي ٻئي شڪل صورت ۾ هڪجهڙا ئي آهن. ايئن هو ان همراهه سان گڏ رهڻ لڳي ٿو. ڪجهه وقت ۾ هن کي خبر پوي ٿي ته هوجا ستارن جي علم سان گڏ سائنسي ايجادن ۾ دلچسپي رکي ٿو، پر سلطان جا صلاحڪار هن کي چريو سمجهن ٿا جنهن جي ڪري هن جو سائنس جي حوالي سان تحقيق وارو ڪم اڳيان وڌي ئي نٿو ۽ ٻئي ڄڻا ڪيترن سالن تائين غريبي واري زندگي گذارين ٿا. پهرين سال ۾ هوجا کي ٿوري گهڻي رقم ملندي رهي ٿي جنهن مان اهي ٻئي ستارن جي علم جي حوالي سان ڪم ڪندا رهن ٿا، پر هوجا جو خواب آهي ته هو هڪ وڏو گهڙيال ٺاهي، پر ان لا درٻار مان هن کي ڪابه مدد نٿي ملي. انهي ڪري هوجا نفسياتي مريض ٿي پوي ٿو ۽ نرگسيت ۾ هليو وڃي ٿو. هن کي درٻار ۾ ويٺل سڀئي صلاحڪار بيوقوف ۽ ٺڳ نظر اچن ٿا. ان سان گڏ هو عام ماڻهن تي به ٺٺوليون ڪرڻ لڳي ٿو. اهي ٻئي سائنس جي حوالي سان هڪ ٻئي سان بحث ڪندا رهن ٿا. جهڙوڪر جانورن جي حوالي سان هڪ ڪتاب پڙهندي هوجا هن کي چئي ٿو:
“پراڻن ڏينهن جيان متان حقيقت سڌي ۽ سادي ئي هجي، پر اڄڪلهه هر شي ٽي رخي (3D) ٿي چڪي آهي. حقيقت کي به پاڇا آهن، هڪ عام ماڪوڙو به پنهنجن ڪلهن تي پاڇولو کڻي ڦري ٿو ڄڻ اهي ٻئي جاڙا هجن.”
هوريان هوريان سائنس جي حوالي سان هوجا پنهنجو اعتماد وڃائي ويهي رهي ٿو ۽ شراب ۽ ڌنڌي وارين ماين جي چڪرن ۾ اچي وڃي ٿو. پر ٻيو همراهه هن کي سنڀالي وٺي ٿو ۽ ٻنهي کي احساس ٿيڻ لڳي ٿو ته اهي ٻئي هڪ ٻئي جو عڪس آهن، جيئن عام طور تي چئبو آهي ته “ٻه جسم هڪ جان”. اهڙي نموني ٻئي اهو فيصلو ڪن ٿا ته اهي هڪ ڪتاب لکندا جنهن ۾ پنهنجي سائنسي تحقيق وغيره جي حوالي سان لکندا ويندا. اهي هڪ ٻئي کي ڪهاڻيون ٻڌائڻ لڳن ٿا. پر هوجا درٻار ۾ صحيح جا نه ملڻ ڪري چڙ چڙو ٿي پئي ٿو ۽ پنهنجي ساٿي سان وڙهڻ لڳي ٿو.
ناول جي پنجين باب جي آخري حصي ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته استنبول ۾ وبا اچي وڃي ٿي، ماڻهو مرڻ لڳن ٿا، بازارون ويران ٿي وڃي ٿيون، هر پاسي خوف راڄ ڪرڻ لڳي ٿو. ان دوران هوجا ۽ هن جو ساٿي به ڪمري ۾ بند ٿي وڃن ٿا. پو هڪ ڏينهن هوجا کي ران تي ڦرڙي نڪري ٿي. هن کي لڳي ٿو ته وبا هن کي وڪوڙي وئي آهي ۽ هاڻي هو مري ويندو. جنهن تي سندس ساٿي هن کي آٿت ڏيندو رهي ٿو ته اها معمولي ڦرڙي آهي ۽ ان جو وبا سان ڪوبه واسطو ناهي. پر هوجا کي هن جي ڳالهه تي ويساهه نٿو اچي ۽ ويتر وهمن ۾ وڪوڙجي وڃي ٿو.
وبا جي ڪجهه وقت گذرڻ کان پو سلطان جا جانثار واپارين ۽ ٻين اهڙن ماڻهن کي شهر ۾ نڪرڻ لا خاص اجازت ناما ڏين ٿا، جنهن وٽ اهو ڪاغذ هوندو ان کي شهر ۾ گهمڻ جي موڪل هوندي. هوجا به هتان هُتان ڪري پنهنجي لا اجازت نامو هٿ ڪري وٺي ٿو ۽ روز صبح جو محل ۾ سلطان سان ملڻ وڃي ٿو، جتي هن کي خيال اچي ٿو جيڪڏهن هو وبا جي حوالي سان ڪهاڻيون گهڙي ٻڌائيندو رهي ته سلطان هن کي پيسا ڏيندو ۽ هن تي اعتماد ڪري کيس وبا کي منهن ڏيڻ جي حوالي سان اهم صلاحڪار ڪري رکندو. هو پنهنجي ساٿي کي وبا جي حوالي سان انگ اکر گڏ ڪرڻ جو ڪم ڏئي ٿو. انهن انگن اکرن مان اها ڄاڻ ٿي ملي ته روزانو وبا جي ڪري گهڻا ماڻهو مري رهيا هئا. پو هڪ شام هوجا پنهنجي ساٿي کان پڇي ٿو:
“ڇا اهو ممڪن آهي ته هڪ اهڙي آکاڻي گهڙجي جنهن جو پڙهڻ ۽ ٻڌڻ جي تسڪين کان سوا ٻيو ڪو مقصد ۽ معنى نه هجي…!!”
هوجا مذهب جو استعمال ڪندي سلطان کي اها ڪهاڻي ٻڌائي ٿو ته هي وبا شيطان جو ڪارنامو آهي. اها ڳالهه جانثارين ۽ مُلن جي ڪري ماڻهن ۾ عام ٿيڻ لڳي، جنهن جي ڪري هوجا خوش هو ته هن کي ڪم ڪرڻ جو موقعو ملي ويو. ماڻهن جي مرڻ وارن انگن اکرن مان هو حساب هڻي وٺي ٿو ته اها وبا ٻن هفتن اندر ختم ٿي ويندي ۽ ٿئي به ايئن ٿو. جنهن کان پو هوجا شاهي نجومي ٿي وڃي ٿو. ان تي هو سلطان کي وچن ڏئي ٿو ته جيڪڏهن سلطان هن جي مالي طور مدد ڪندو رهي ته هو هڪ اهڙي شاهي توب ايجاد ڪندو جيڪا سلطان جي سڀني دشمنن کي غرق ڪري ڇڏيندي.
ان وچ ۾ هوجا جو ساٿي هڪ شام جو ڪمري کان نڪري ڀڄي وڃي ٿو ۽ هڪ اهڙي ٻيٽ تي اچي رهي ٿو جتي رڳو ملاح رهن ٿا، پر ڪجهه وقت ۾ هوجا هن کي ڳولي وٺي ٿو ۽ پاڻ سان گڏ وٺي وڃي ٿو. هن کي سلطان سان ملرائي ٿو. سلطان سمجهي وڃي ٿو ته هوجا جي سمورين ڪهاڻين پٺيان هن جو اهو هم شڪل ئي آهي ۽ هن کي وڌيڪ اهميت ڏيڻ لڳو ٿو، جنهن جي ڪري هوجا هن کان ساڙ ڪرڻ لڳي ٿو.
هن ناول جو هڪ اهم پاسو روايت پسندي ۽ جدت پسندي جي وچ ۾ ويڙهه آهي، جيڪو پاموڪ جي اڪثر ناولن جو موضوع رهيو آهي. هن ناول ۾اهو ڏيکاريو ويو آهي ته ڪهڙي نموني روايت پسند جدت کان ڊڄن ٿا ۽ جدت خلاف سازشون ڪن ٿا. جڏهن ته جدت پسندن لا اهڙو ماحول ٺاهيو وڃي ٿو جو اهي نفسياتي مريض ٿي پون ٿا ۽ نيٺ روايتن کي قبول ڪري وٺن ٿا. هن ناول ۾ اهو پڻ اشارو ڏنو ويو آهي ته عثماني سلطنت جنگن تي ۽ سپاهين جي عياشي لا ته پيسا خرچ ڪرڻ لا تيار هئي، پر سائنسي ايجادن ۽ علم جي حوالي سان خرچ ڪرڻ کان ڪيٻائيندي هئي ۽ عثماني سلطنت جي ختم ٿيڻ جو هڪ ڪارڻ ان جو جدت پسندي سان بيهڻ بدران روايت پسندي سان گڏ بيهڻ هو.
هن ناول ۾ ٻي اهم ڳالهه جيڪا ڪئي وئي آهي، اها هي ته ڪهاڻيون گهڙڻ جو فن وڏو اهم آهي، اهي ڪهاڻيون ئي آهن جيڪي اسان کي ڏکئي وقت ۾ ڪم اينديون آهن. وبائن کي به منهن ڏيڻ لا ڪهاڻين جي ضرورت پوندي آهي. اها ڪهاڻي ئي آهي جيڪا ڏکين وقتن ۾ اسان کي همت به ڏيندي آهي ته اميد به ڏيندي آهي. جيئن هوجا ۽ هن جي ساٿي کي سندن ڏکين وقتن ۾ ڪهاڻيون اميد ۽ همت ڏينديون رهيون. منهنجو خيال آهي ته ڪهاڻيون ٻڌائڻ انساني عقل جو معراج آهي. اسان ٻي مخلوق کان الڳ انهي ڪري آهيون جو اسان ۾ هڪ ٻئي کي ڪهاڻيون ٻڌائڻ جي صلاحيت آهي. ان حوالي سان اسان ڪيڏي نه خوشنصيب مخلوق آهيون، ڇو ته ڪهاڻيون ٻڌائڻ جي صلاحيت سوا اسان جي ٻي ڪنهن به مخلوق ۾ نه آهي.
هن ناول جي مُک ڪهاڻي ضمير متڪلم ۾ لکيل آهي ۽ سچ اهو آهي ته هن ناول ۾ پاموڪ لفظن جو اهڙو ته خوبصورت ڄار وڇايو آهي جو پڙهندڙ کي ان ڄار ۾ ڦاسڻ کان پو ڦٿڪڻ جو احساس ئي نٿو رهي. تازو پاموڪ جو هڪ ٻيو ناول “نائيٽس آف پليگ” ڇپيو آهي، هي ناول به “دي وائيٽ ڪيسل” واري ٽيڪنيڪ تي ئي لکيل آهي. هن ناول جو پهريون باب به مهاڳ ئي آهي ۽ هي ناول به استنبول ۾ آيل هڪ وبا تي لکيل آهي، جيڪا 20 هين صدي ۾ آئي هئي.
)پورو ٿيو)
