قرض تي هلندڙ معيشت

ڏهاڪن کان ڪا پنهنجي معاشي پاليسي نه هئڻ جي ڪري ملڪ جي معيشت قرضن تي هلي رهي آهي. هر ايندڙ حڪومت قرض تي ئي گذارو ڪندي آهي. اهو ئي سبب آهي جو هي حڪومت به قرض تي ئي هلي رهي آهي. مالي سال 23-2022 جي پهرين 11 مهينن دوران وفاقي حڪومت 11 هزار 130 ارب رپيا قرض ورتو، مجموعي قرضن جي ماليت 58 هزار 962 ارب رپيا ٿي وئي. ملڪي قرضن ۾ 5968 ارب رپيا جڏهن ته پرڏيهي قرضن ۾ 5161 ارب رپين جو اضافو ٿيو. اسٽيٽ بئنڪ طرفان جاري ڪيل انگن اکرن موجب وفاقي حڪومت مالي سال 23-2022 جي پهرين 11 مهينن (329 ڏينهن ۾) روزاني جي بنياد تي 33 ارب 89 ڪروڙ رپيا قرض ورتو، اهڙي ريت هڪ ارب 40 ڪروڙ 95 لک رپيا قرض ورتو ويو. لک رپيا هر ڪلاڪ کنيا ويا. مئي 2023ع جي آخر ۾ مقامي قرضن جي ماليت 37 هزار 54 ارب رپيا جڏهن ته پرڏيهي قرضن جي ماليت 21 هزار 908 ارب رپين تائين پهچي وئي. رپئي جي قدر ۾ گهٽتائي قرضن جي قيمت وڌائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، رپئي جي قدر ۾ گهٽتائي سبب مجموعي قرضن جو حجم 40 سيڪڙو وڌي ويو. جون 2022 جي آخر ۾، قرضن جي قيمت 204.37 رپيا هئي جڏهن ته مئي 2023 ۾، قرضن جي قيمت 285.38 رپيا هئي. مالي سال 23-2022 جي 11 مهينن دوران مرڪزي حڪومت جي ڊگهي مدي وارن قرضن جي ماليت 24 هزار 188 ارب رپين مان وڌي 29 هزار 481 ارب رپيا ٿي وئي، قرضن جي ماليت مالي سال 2022-23 جي 24 هزار 188 ارب رپين کان وڌي 29 هزار 481 ارب رپيا ٿي وئي آهي. وفاقي حڪومت 19 هزار 991 ارب رپيا ٽيڪس وڌائي 25 هزار 302 ارب رپيا ٿي ويا. پرائز بانڊز ذريعي حاصل ڪيل قرضن جي ماليت 374.6 بلين رپين مان وڌي 382.6 بلين رپيا ٿي وئي، بچت اسڪيمن، پوسٽل لائف انشورنس ۽ جي پي فنڊ ذريعي حاصل ڪيل انهن فنڊ ٿيل قرضن جي ماليت 3336 ارب رپين کان گهٽجي 2935 ارب رپيا ٿي وئي. مرڪزي حڪومت جي پرڏيهي ڪرنسي قرضن جي ماليت 8.7 ارب رپين مان وڌي 383.1 ارب رپيا ٿي وئي، حڪومت جي مختصر مدي وارن قرضن جي ماليت 6 هزار 804 ارب رپين مان وڌي 7433 ارب رپيا ٿي وئي. 11 مهينن دوران حڪومت جو ڪمرشل بئنڪن کان خزاني جي بلن جي صورت ۾ قرض 6752 ارب رپين مان وڌي 7367 ارب رپيا ٿي ويو، جڏهن ته نئون پاڪستان سرٽيفڪيٽ مان حاصل ڪيل سرمائي جي ماليت 92.9 ارب رپين مان وڌي 138.9 ارب رپيا ٿي وئي. اسٽيٽ بئنڪ جي انگن اکرن موجب يارنهن مهينن دوران پرڏيهي قرضن جي ماليت 16 هزار 747 ارب رپين مان وڌي 21 هزار 908.2 ارب رپيا ٿي وئي.
نيٺ ڪيستائين معيشت کي قرض تي هلايو ويندو؟ حڪمران ڪڏهن اهڙيون معاشي پاليسيون ٺاهيندا جن سان قرض جي ڪوڙڪي مان جان آجي ٿي سگهي؟ ان ڳالهه تي سنجيدگي سان ڪم ڪرڻ جي ضرورت آهي. جيڪڏهن حڪمران واقعي به سنجيده آهن ته پو قرض تي هلندڙ معيشت جو حل ڪڍڻو پوندو.