آرٿر ڪوئسلر جو ناول The Gladiators رومن سلطنت جي آخري دور ۾، جڏهين اها سلطنت پاڻ هڪ وڏي بحران ۾ ورتل هئي ۽ سلطنت جي مختلف علائقن ۾ بغاوتون هلندڙ هيون، اٽلي ۾ غلامن جي هڪ عظيم بغاوت جي ڪٿا آهي. گليڊيئٽرس کي ويڙاهائڻ بادشاهن ۽ اميرن جي وڏي تفريح هوندي هئي. اهي رڳو پاڻ ۾ نه وڙهندا هئا پر انهن کي ٻين جانورن سان به ويڙهايو ويندو هو. حقيقت اها هئي ته انهن کي انسان بدران جانور ئي سمجھيو ويندو هو ۽ اهڙو ئي ورتا ڪيو ويندو هو. اهي گھڻو ڪري غلام هوندا هئا. انهن جي ويڙهه ماڻهن کي تفريح جڏهين ته انهن جي مالڪن کي پيسو ڏيندي هئي.
اسپارٽڪس ۽ ڪريڪس هن ناول جا ٻه اهم ڪردار آهن. اهي ٻيئي نالي وارا گليڊيئٽرس ۽ هڪ ٻئي جا حريف هجن ٿا. اسپارٽڪس هڪ اهڙو خواب ڏسندڙ شخص آهي جيڪو غلامن ۽ ڏتڙيل ماڻهن جي هڪ اهڙي يوٽوپيا قائم ڪرڻ چاهي ٿو جنهن ۾ سڀ برابر هجن ۽ ڪير ڪنهن جو استحصال نه ڪري. انهن ٻنهي ۾ مقابلو رٿيل هجي ٿو ۽ اها پڪ هجي ٿي ته انهن ٻنهي مان ڪو هڪ مارجي ويندو.
ان مقابلي کان اڳ اهي ٻيئي ڪجھه ٻين سان گڏجي ڀڄي وڃن ٿا. جيتوڻيڪ شروعات ۾ سندن پيغام ڪمزور هجي ٿو پر ان هوندي به اهو حڪمرانن ۽ استحصالي قوتن لا هڪ خطرو هجي ٿو. وقت سان گڏوگڏ سندن تعداد ۾ واڌارو ٿيندو رهي ٿو ۽ گھڻا غلام ۽ پيڙهيل آزاد مرد ۽ عورتون ساڻن شامل ٿين ٿا. پر ساڳي وقت کين اهو خطرو به هجي ٿو ته روم جون فوجون ۽ آقائن جا لشڪر کين پڪڙڻ ۽ ختم ڪرڻ لا مٿن ڪاهون نه ڪن. ان کان بچڻ لا اهي مختلف واٽون وٺن ٿا ۽ نيٺ هڪ غار ۾، جنهن ۾ لشڪرن ۽ فوجن جو گھڙڻ ڏکيو هو، پناهه وٺن ٿا. روم پاران انهن کي ختم ڪرڻ لا هڪ وڏي فوج کي موڪليو وڃي ٿو جيڪا جبل جي هڪ ڊگھي محاصري کانپو به غلامن جي ان لشڪر کي زير نه ٿي ڪري سگھي. غلامن جو لشڪر ان فوج کي پنهنجي غير رسمي حڪمت عملي سان شڪست ڏيئي ٿو ۽ ان جي گھڻي ساز وسامان تي قبضو ڪري ٿو.
ان سوڀ سندن ساک ۾ اڃا واڌارو ڪيو ۽ ٻيا ماڻهو انهن سان اچي شامل ٿيا ۽ انهن جو تعداد گھڻو وڌي ويو. پر هاڻي مسئلو اهو هو ته ايڏي وڏي تعداد کي کاڌ خوراڪ ڪيئن مهيا ڪجي جيڪا ان وقت اتي دستياب نه هئي. ان لشڪر جي اڳواڻ پاران اها تجويز ڏني ويئي ته ان مسئلي جو حل ان صورت ۾ نڪري سگھي ٿو ته ڪجھه ديوارن ڏنل شهرن کي فتح ڪيو وڃي پر ان مقصد لا وٽن شهرن جي محاصري ۽ ديوارن ۾ سوراخ وغيره ڪرڻ لا ڪو ساز و سامان ۽ مشنيري نه هئي. گھڻي بحث مباحثي ۽ صلاح مصلحت کانپو اهو فيصلو ڪيو ويو ته ان مسئلي کي ان ريت حل ڪري سگھجي ٿو ته پنهنجن لڪل پيغام پهچائيندڙن ذريعي انهن شهرن جي غلام ۽ پيڙهيل ماڻهن تائين اهو نياپو پهچايو وڃي ته اسان اوهان جا ڀائر آهيون ۽ اوهان کي ان غلامي ۽ پيڙا مان آزاد ڪرائڻ چاهيون ٿا. اهو نياپو غلامن لا ساڻن شامل ٿيڻ ۽ شهرن جي دروازن کي کولڻ لا ڪافي هو.
انهن شهرن جيتوڻيڪ انهن غلامن ۽ ڏتڙيلن کي گھڻو ڪجھه ڏنو پر انهن شهرن ۽ اتان جي ماڻهن سان چڱو ورتا نه ڪيو. ان جي بجائي انهن ڀڃ ڊاهه، ڦرمار ۽ عورتن سان زوري زنا ڪيا. اهو انهن ٽن شهرن ۾ ڪيو.
اهي ڳالهيون جڏهين ٻين شهرن جي ماڻهن تائين پهتيون ته انهن بجائي انهن سان سهڪار ڪرڻ جي انهن جي مزاحمت ڪرڻ شروع ڪئي. انهن جو تعداد هاڻي هڪ لک کان وڌي ويو هو. انهن هڪ ٻئي شهر ڪيپوئا جي ٻاهر ڪئمپ هنيو. شهر جي سٽي ڪائونسل بجائي شهر جي دروازن کولڻ جي کين اتي هڪ نئين شهر قائم ڪرڻ لا زمين ڏيڻ جي آڇ ڪئي. ڪائونسل انهن کي ان وقت تائين کاڌ خوراڪ ۽ ضرورت جون ٻيون شيون مهيا ڪندي جيستائين اهي پنهنجي لا ڪو بندوبست ڪن. اهڙي ريت هتي انهن ويجھي جھنگل ۽ جبلن مان ڪاٺ ۽ پٿر گڏ ڪري گھر ۽ ڊائننگ هال ٺاهيا ۽ ان نئين شهر جو نالو سن سٽي رکيائون. هتي هر شخص کي ڪم ڪرڻو ۽ کاڌو گڏيل طور ڊائننگ هالن ۾ کائڻو پوندو هو. کاڌي ۽ ٻين ضرورت جي شين لا انهن سٽي ڪائونسل ۽ سامونڊي قزاقن، جن کي انهن ڪيپوئا جي بندرگاهه ۾ سهولتون ڏنيون هيون، سان ٺاهه ڪيا.
ان دوران عالمي صورتحال ۾ تبديلي آئي ۽ جيئن اسپين ۾ پناهه ورتل روم جي مخالفن، جيڪي سندن اتحادي هئا، کي شڪست آئي تيئن ڪائونسل جي روئي ۾ پڻ تبديلي اچي ويئي. انهن پهرين کاڌ خوراڪ جي فراهمي کي گھٽائي ۽ پو ماڳيئي بند ڪري ڇڏيو. خوراڪ جي گھٽتائي سن سٽي جي رهاڪن ۾ اختلافن ۽ بيچيني کي جنم ڏنو. گھڻن شڪايت ڪرڻ شروع ڪئي ته آزاد هئڻ جو مطلب ڪم کان آزادي آهي پر هتي ته ماڻهو کي نه رڳو ڪم ڪرڻو پئي ٿو پر پوري خوراڪ به نه ٿي ملي. ان صورتحال ۾ گھڻن اها گھر ڪرڻ شروع ڪئي ته کين اڳ جيان شهرن ۾ ڦرمار ڪرڻ جي اجازت ڏني وڃي پر سندن اڳواڻ ان ڳالهه لا تيار نه هو ۽ هن کين اهڙِي اجازت نه ڏني. پر هڪ ڏينهن اٽڪل ٽي هزار ڄڻن پنهنجي ليکي هڪ ويجھي شهر تي ڪاهه ڪري اتي ڦرمار ڪئي. پر اسپارٽڪس ان ڳالهه جي حق ۾ نه هو. هن انهن ماڻهن کي سزا ڏيڻ لا پنهنجا ماڻهو موڪليا جن سان ويڙهه ۾ باغين مان ڪجھه ڄڻا مارجي ويا ۽ ٻين کي گرفتار ڪيو ويو. انهن کي سزا ڏيئي صليب تي چاڙهيو ويو. پر سن سٽي ۾ رهندڙ گھڻا اسپارٽڪس جي ان عمل سان خوش نه هئا. اهو سندن جدوجهد جو اهم موڙ هو جڏهين اٽڪل ٽيهه هزار ڄڻا ڪريڪس جي پاسي ٿي ويا جيڪو سندن ليکي کين ڏکڻ ۾ پنهنجن گھرن ڏانهن وٺي ويندو. اهڙي ريت اهي اتان روانا ٿي ويا ۽ پوئتي جيڪي رهجي ويا انهن اهو فيصلو ڪيو ته سن سٽي کي ختم ڪري پنهنجن گھرن ڏانهن موٽي وڃجي. اهڙي ريت اهي پنهنجن گھرن ۽ ڊائننگ هالن وغيره کي ساڙي پنهنجن اباڻن پٽن ڏانهن روانا ٿي ويا.
جيڪي ڪريڪس سان هئا سي رومن فوجن سان ويڙهه ۾ شڪست کائي ختم ٿي ويا ۽ ڪريڪس پاڻ به مارجي ويو جڏهين ته اسپارٽڪس جون فوجون لاڳيتو سوڀون ماڻينديون ۽ ايستائين ته اهي روم فتح ڪرڻ جي ويجھو پهچي ويون. ان وقت رومن فوج جي ڪمان هڪ بينڪر جي حوالي ڪئي ويئي جنهن ويڙهه جي غيررسمي طريقن کي استعمال ڪندي پهرين انهن کي پوئتي ڌڪيو ۽ پو هڪ ٻئي جنرل جي مدد سان انهن جو صفايو ڪري ڇڏيو. اسپارٽڪس مارجي ويو ۽ ان جي همراهن کي وڏي تعداد ۾ صليب تي چاڙهيو ويو. اهڙي ريت اها بغاوت پڄاڻي تي پهتي ۽ اسپارٽڪس جو ڀائپي تي ٻڌل هڪ يوٽوپيا قائم ڪرڻ جو سپنو هڪ ڊيڄاريندڙ خواب ۾ بدلجي ويو. اسپارٽڪس لوڪ ڪهاڻين جو ڪردار بڻجي ويو. گھڻن اهو سمجھيو ٿي ته هو اڃا جيئرو هو ۽ انهن ان کي مختلف جاين تي ڏٺو هو جيئن دنيا جي مختلف علائقن ۾ مختلف ڪردارن سان ٿيندو آيو آهي.
