دنيا جي سمورن مذهبن جا ماڻهو هڪٻئي سان گڏ کائين پيئن سياسي، سماجي ناتا، رشتا، واسطا رکن، مٽيون مائٽيون ڪن. انهن وٽ اوچ نيچ جو تصور ئي ڪونهي. انهن وٽ ڪو به برهمڻ، وئش، کتري، شوڌر ڪونهي، انهن وٽ ته فقط انسانيت اعلى ۽ اهم آهي. مسلم، عيسائي، بهائي، زرتشت، ڪنفوشس، جين ۽ ٻڌ مذهبن جي ماڻهن ۾ پنهنجن مذهبن سان تعلق رکندڙن جي اهڙي غيرانساني تذليل جو تصور ئي نه آهي. ان جي ڀيٽ هتي ڌرم جا ٺيڪيدار برهمڻ سامراج انسانيت سان جيڪي توهين، تذليل، بي واجبيون، نفرتون، اڻبرابريون، صعبتون، استحصال ۽ ناانصافيون ڪيون آهن، ان جو دنيا جي تاريخ ۾ ڪٿي مثال ئي نٿو ملي. ننڍي کنڊ ۾ پيڙهيل طبقي سان تعلق رکندڙ هڪڙو عظيم شخص پيدا ٿيو، جنهن کي دنيا ڊاڪٽر ڀيم رائو امبيڊڪر جي نالي سان سڃاڻي.
برهمڻ سامراج پاران اڇوت قرار ڏنل لکين انسانن جو محبوب اڳواڻ ڊاڪٽر امبيڊڪر سراپا انقلاب ۽ بغاوت جو ٻيو نالو هو. هو اڻبرابري واري مدي خارج سماج ۾ شودر قرار ڏنل هيڻن جاتين سان ٿيل تاريخي ظلمن، زيادتين، ناانصافين، اڻبرابرين، رنگ نسل جي متڀيدي تفرقن سميت انهن جي زندگيءَ جي پيچيده مسئلن تي جدوجهد جي ميدان تي رهيو. جنهنڪري ڀيم رائو برهمڻن جي اک ۾ ڪنڊو بڻيل رهيو. ڪائنات جو وجود تضاد تي ٽڪيل آهي، اهو تضاد ابتڙن جو ميلاپ ۾ هڪ ٿي ويندو آهي. وري ڪر کڻندو آهي، ان تضاد جو سلسلو صدين کان گردش ۾ آهي. ابتڙن جو ميل جول ڪائنات جي وجود تي دارومدار رکي ٿو. نر ۽ ماديءَ جو جنسي تضاد، زمين ۽ آسمان جو تضاد، باهه ۽ پاڻي وغيره جو تضاد ته فطري ۽ سائنسي هئڻ ڪري سمجھه ۾ اچي ٿو پر انسان ۾ شعور هوندي اشرف المخلوقات جو رتبو ماڻڻ کانپوءِ گوري ۽ ڪاري جو تضاد، ظالم ۽ مظلوم جو تضاد دنيا ۾ غيرانساني، غيرجمهوري، انتهاپسنديءَ جي جنونيت واري سوچ رکندڙ طاقتور قوتن ۽ ڏاڍن ماڻهن جي ڏاڍ مڙسي قائم رکڻ لاءِ پيدا ڪيل ذهني فتور ۽ فتني کانسواءِ ڪجھه به نه آهي.
سڄي دنيا جي پورهيت، محنت ڪش، مسڪين ۽ مظلوم ڌرين سان سرمائيدار سامراج پاران مختلف بهانن سان ويڙهه ڪئي وئي آهي. جنهن ۾ گوري ۽ ڪاري جي نسلي ويڙهه ڊگھي رهي آهي. ڪارن جو اڳوڻ مارٽر لوٿر به تاريخ جو باغي آهي. ننڍي کنڊ ۾ آرين جي آمد کانپوءِ ڌرتيءَ جي اصلوڪن ماڻهن سان ظلم ۽ نسلي بربريت جا اڻ ڳڻيا ۽ اڻ کٽ ڏکوئيندڙ داستان شروع ٿيا جيڪي اڄ به انساني حقن جي بالادستي جي دور ۾ جاري آهن. ننڍي کنڊ ۾ انساني آباديءَ جي هڪ وڏي گهڻائي کي برهمڻ سماج جي اوچين جاتين پاران غيرانساني ۽ غيرجمهوري سلوڪ ڪندي مٿن ظلمن جا پهاڙ ڪيرايا ويا. مدي خارج ۽ جنونيت واري انتهاپسند سوچ تحت کين تاريخي تذليل جو نشانو بڻايو ويو. ڊاڪٽر ڀيم راءِ امبيڊڪر جي سموري حياتي جدوجھدن، سياسي توڙي سماجي، حڪمت عملين، سماجي بغاوتن، ڏکن، مصيبتن، سماج جي ڏنل صعوبتن، ناڪامين، ڪاميابين ۽ غلاميءَ جي پيڙائن جو لڱ ڪانڍاريندڙ داستان هُئي. جنهن سماج ۾ ماڻهوءَ کي ماڻهو ئي نه سمجھيو وڃي اُتي برابريءَ جو سماج اڏڻ جي ڳالهه ڪرڻ واقعي فقط خام خياليءَ جو تصور پئي سمجھيو ويو. جنهن ڌرتيءَ تي نيچ سمجھيا ويندڙ شودر کوهن تان پاڻي پيئڻ جو به حق نه رکن، جتي هيڻن طبقن تي علم حاصل ڪرڻ جي پابندي عائد ٿيل هجي، جتي اڇوت قرار ڏنل انسان اڇو ڪپڙو پائڻ جو حق نه رکن، جتي تاريخ جي ٻاريل ماڻهن کي گھوڙي سواريءَ جي اجازت نه هجي، جتي هڪڙي ئي ڌرم جي ماڻهن کي مندرن ۾ گڏ ويهڻ جي موڪل نه هجي، جتي زمين تي ٿڪڻ جي اجازت نه هجي ۽ ٿڪڻ لاءِ منهن تي لوٽو ٻڌل هجي، جتي ڌرتيءَ ڌڻين جا پير زمين تان “پليدن جا پير” سمجھي ڊاهڻ لاءِ پويان ڍينگھر ٻڌا وڃن، غريب جاتين جي ماهر تيراندازي ڪندڙن ڀيل جوڌن جا آڳوٺا ڪپيا وڃن، جتي انهن ماڻهن کي ڇُهڻ مها پاپ تصور ڪيو وڃي. ان مظلوم انسانيت جي ويري سماج ۾ ڊاڪٽر امبيڊڪر اونداهي ٻاٽ ۾ روشن مشعل ٿي اُڀريو.
ڊاڪٽر امبيڊڪر سراپا بغاوت ۽ سراسر انقلابي انسان هو. کيس ان عظيم جدوجھد ۽ انقلابي راهه تان هٽائڻ لاءِ هزارين سازشون، مشڪلاتون، رڪاوٽون پيدا ڪيون ويون پر هي هماليه جيڏا جذبا رکندڙ مضبوط ماڻهو تر جيترو به پوئتي نه هٽيو. ڊاڪٽر امبيڊڪر مهاراشٽر ۾ پيدا ٿيو. سندس والد جو نالو رامجي، ماءُ جو نالو ڀيما ٻائي هو. پڙهائي دوران اوچ جاتين جي استادن ۽ شاگردن پاران ڊاڪٽر امبيڊڪر کي بئنچ تي ويهڻ جي اجازت نه هئي جنهنڪري هن کي ڪلاس جي ڪنڊ ۾ پٽ تي پڙهڻو پيو. ان تذليل آميز صورتحال ۾ به هن پڙهي اعلى تعليم حاصل ڪئي. انڊيا، آمريڪا، لنڊن، جرمني سميت ٻين ملڪن ۾ علم جا ست سمنڊ حاصل ڪرڻ لاءِ ڊاڪٽر صاحب سڄي حياتي جاکوڙ ڪري ڪيتريون ئي اهم ۽ وڏيون تعليمي ڊگريون حاصل ڪيون. معاشيات ۽ قانون جي هن ماهر ڄاڻو ڪولمبيا يونيورسٽيءَ مان معيشت تي پي ايڇ ڊي ڪئي. 1950ع ۾ ڪولمبيا يونيورسٽي ڊاڪٽر امبيڊڪر کي ايل ايل ڊي جي اعزازي ڊگري ڏني.
ڊاڪٽر امبيڊڪر هن سماج جي عظيم باغي، معاشي، سماجي ماهر، تاريخدان، قانوندان، سماج سڌارڪ هو. تقرير ۽ تحرير جو فن سندس ڏات ۾ شامل هو. هن لکين مظلوم دلتن جي هزارين جلسن کي سحر انگيز خطابن سان منڊي ڇڏيندو هو، هن جون تحريرون سڄي هندستان ۾ ٿرٿلو مچائي ڇڏينديون هيون. دلتن جي هن عظيم اڳواڻ، مفڪر، دانشور ڊاڪٽر امبيدڪر برهمڻن پاران اڇوت قرار ڏنل ماڻهن سان ڀيد ڀاءُ خلاف تاريخي بغاوت ڪئي، جنهن جا ڪيترائي مثال موجود آهن. جنهن ۾ سرفهرست چودر تلاءُ جو تاريخي واقعو ۽ ستيه گرهه (احتجاجي تحريڪ جو هڪ قسم، مطالبي جي مڃتا تائين گھڻن ماڻهن جو گڏيل احتجاج) جا اڻ ڳڻيا واقعا تفصيل سان درج ٿيل آهن. ذات پات ۽ اوچ نيچ جي گھٽياپڻي واري رجعت پرست سوچ جي بنياد تي چودر تلاءُ مان شودرن جي پاڻي پيئڻ تي برهمڻن پاران پابندي عائد ٿيل هئي. جڏهن ته اهو تلاءُ سرڪاري ملڪيت هو. ڊاڪٽر امبيڊڪر سماج جي ان انساني اڻبرابري خلاف بغاوت جو علم بلند ڪندي پنهنجي ٽي هزار ساٿين سان گڏجي چودر تلاءُ تي ويو جتي هن چودر تلاءُ مان پاڻيءَ جا ٻُڪ ڀري پيتا ۽ ٻين هزارين پيڙهيل ماڻهن به پاڻي پي بغاوت جي ابتدا ڪئي. ان واقعي کان پوءِ اوچ جاتين ۾ پيڙهيل ماڻهن (دلت) خلاف وڏو اشتعال آيو پر ڊاڪٽر امبيڊڪر ۽ ان جي ساٿين ستيه گرهه جاري رکيا. مندرن ۾ به شودرن جي داخلا تي پابندي هئي. ان لاءِ به مندرن جا ستيه گرهه ڪري انهن ۾ دلتن کي داخل ڪيو ويو. ان لاءِ سڀ کان پهرين پاروتي مندر ۽ ڪالا رام مندر جو ستيه گرهه ڪيو ويو. ڊاڪٽر امبيڊڪر جو خانداني پسمنظر، انتهائي غربت جي زندگيءَ ۾ تعليم حاصل ڪرڻ، سياسي جدوجھدن جي شروعات، ستيه گرهه جي شروعات، چودر تلاءُ جو تاريخي واقعو، سائمن ڪميشن سان ملاقات، ستيه گرهه جي پڄاڻي، امبيڊڪر ۽ گانڌي جا تضاد، گول ميز ڪانفرنسن ۾ ڊاڪٽر پاران دلتن جو مضبوط ڪيس رکڻ، ڪميونل ايوارڊ (جنهن خلاف گانڌي مرڻ ورت رکي بک هڙتال ڪئي). ڪانگريس جي سخت مخالفت جي باوجود پونا پيڪٽ ڪرائڻ، مزدور پارٽيءَ جو قيام، کوتي نظام (زميندار هارين جي اپت جو وڏو حصو زبردستي کڻي ويندا هئا) خلاف جدوجھد، گانڌي پاران شودرن کي “هريجن” جي ڏنل خطاب خلاف جدوجھد، صنعتي تڪرار، پاڪ هنڌ ورهاڱي تي ڊاڪٽر امبيڊڪر جو تاريخي موقف، ڊاڪٽر امبيڊڪر جو آئين ساز اسمبليءَ جو ميمبر ٿيڻ، ڊاڪٽر امبيڊڪر جو آزاد هنڌستان جو وزير قانون ٿيڻ، هندستان جو آئين لکڻ، ڊاڪٽر امبيدڪر ۽ هندو ڪوڊ بل تي تضاد، قانون جي وزارت تان استعيفى ڏيڻ، ڪولمبيا يونيورسٽي پاران ڊاڪٽر امبيڊڪر کي اعزازي ڊگري ڏيڻ، برهمڻ سامراج کان بغاوت سميت سندس سموري حياتي جاکوڙيندي گذري. ان کانسواءِ به ننڍي کنڊ جي دلت لوڪن (پيڙهيل انسانن) جي وارثي ڪندڙ هن عظيم انقلابي انسان جي لازوال جدوجھد ۽ زندگيءَ جا اڻ ڳڻيا رخ ۽ پاسا آهن، جن تي تفصيل سان لکي سگهجي ٿو. جيئن ڪارل مارڪس جو نظريو پورهيتن جي انقلاب جي اميد آهي تيئن ڊاڪٽر امبيدڪر جي جدوجھد ۽ نظريو دنيا جي مذهبي جنونيت، انتهاپسندي، انساني اڻبرابري، اوچ نيچ، رنگ نسل جي متڀيد جو ذهني نيچ پڻو، نسلي تفاوت جو شڪار ٿيل ڪروڙين انسانن لاءِ ڏڍ بڻيل آهي. ڏاڍن جي ڏهڪاءُ واري ماحول ۾ مايوسي ۽ هينئون ڦاڙيندڙ خاموشي جي جمود ۾ ڊاڪٽر امبيڊڪر جي جدوجھد سماج جي سينواريل پاڻيءَ ۾ پٿر اڇلائڻ آهي. تبديلي جي پٿر جون لهرون ستل ضميرن کي جاڳائڻ جو ڪم ڪن ٿيون. اهي تند مثل تحريرون ۽ تقريرون تلوارن سان وڙهن ٿيون. اهي ننڍڙيون سماجي بغاوتون دنيا کي بدلائين ٿيون ۽ ڀاري برجن ۾ لرزش پيدا ڪن ٿيون. اهو ئي سبب هو جو هڪ ڌڪاريل قبيلي جو پٽ تي ويهي پڙهندڙ شودرن جو ٻار جڏهن مهاراشٽر مان اڪيلو ظالم سماج خلاف اٿي کڙو ٿيو ته هندستان جا لکين پيڙهيل، مظلوم، لاوارث لوڪ سندس ٻانهن ٻيلي بڻجي ويا. برهمڻ سامراج پاران انهن نه ڇهڻ لائق (انٽچ ايبل) قرار ڏنل ماڻهن، پيرين اگهاڙن ۽ بکين انسانن جي ٻڌي، اتحاد، يڪجھتي سان هن سماج جون انسان دشمن مدي خارج زهريليون ريتون رسمون مڪمل طرح ختم ته نه ٿي سگھيون پر انهن غيرانساني ريتن روايتن جي خاتمي جي شروعات لاءِ جنهن پهرين وک جي ضرورت هئي سو ڊاڪٽرامبيڊڪر کنئي هئي. جنهن سان پنج هزار سالن کان اوچ جاتين ۽ طبقن جي ڏنل غلامي خلاف اڇوتن کي پاڻ ۾ گڏجڻ جو شاندار موقعو مليو هو.
هندستان ۾ شودر قرار ڏنل انسانن سان اوچ جاتين جي نفرت جي حد اها هئي جو جڏهن ڊاڪٽر امبيڊڪر وزير ٿيو ته سندس آفيس جا اوچ جاتين سان تعلق رکندڙ ملازم کيس فائلون ۽ ڪاغذ ڇهڻ جي خوف سبب پري کان اُڇلائي ڏيندا هئا. ان انساني اڻبرابري، توهين ۽ تذليل جي نتيجي ۾ اڄ ڏينهن تائين ان غلامي خلاف تحريڪ زور وٺندي وڃي. اها جدوجهد پيڙهيل انسانن لاءِ هڪ اتساهه آهي. دنيا جي تاريخ ۾ قلم، ڪتاب، لائبريريون، مزاحمتي، انقلابي ادب، قوم ۽ وطن دوست اديب، مفڪر، دانشور ڏاڍ، جبر، جمود پسنديءَ جي ڪن ۾ ڦاٿل سماج ۾ ڊاڪٽر امبيڊڪر جهڙا باغي ئي انقلاب ۽ تبديلي جو سبب بڻيا آهن.
